‘Never let a good crisis go to waste’ is een veel gehoord politiek cliché, toegeschreven aan Winston Churchill. Deze tekst zou echter ook als lijfspreuk gezien kunnen worden van de langstzittende premier van Israël, Benjamin Netanjahoe. Toen hij begin deze eeuw Ariel Sjaron wilde onttronen als politiek leider van de Likoedpartij, verweet hij de toenmalige premier bij de interne partijverkiezingen dat hij de Irak-invasie van 2003 niet had gebruikt om een zo groot mogelijk aantal Palestijnen naar de andere kant van de Jordaanvallei te verdrijven. Zo’n afleidingstactiek bracht hij in 2014, inmiddels zelf premier, ten uitvoer. Toen de hele wereld was geschokt door het neerhalen van MH-17, beval Netanjahoe een grondtroepeninvasie in Gaza. Dit was in het kader van operatie Beschermende Rand, die toen gaande was. Die operatie ondervond hevige internationale kritiek en de algemene verwachting was dat Israël na meerdere luchtoffensieven niet voor een grondinvasie zou kiezen.

Anno 2020 kan Premier Netanjahoe wel wat afleiding gebruiken. De gehaaide politicus zit in politiek zwaar weer na drie verkiezingen in 1 jaar. Daarnaast staan er meerdere corruptieprocessen tegen hem op het punt van beginnen. En toen was daar de wereldwijde coronacrisis. Een pandemie, die niet alleen een alternatieve vijand biedt, maar ook wereldleiders vraagt daadkrachtig op te treden. Een rol die Benjamin Netanjahoe, als zelfverklaard Mr. Security, wel ligt. Anders dan President Trump in de Verenigde Staten aarzelt Bibi niet om een noodtoestand uit te roepen en verregaande maatregelen te nemen.

Restricties

Als een van de eerste landen gooit Israël het vliegverkeer op slot, behalve voor de VS en de restricties leidden er al snel toe dat er alleen nog maar naar buiten mag worden gegaan voor essentiële doeleinden. Critici wijzen erop dat de samenscholingsverboden mogelijk het demonstratierecht zouden inperken. Iets dat de onder de vuur liggende premier niet slecht uit zou komen. Dat deze vrees voorbarig was, bleek in april, een maand in de lockdown. Wederom gingen beelden van het Rabinplein in Tel Aviv de hele wereld rond met demonstranten tegen een mogelijke eenheidsregering tussen Likoed en de grootste oppositiepartij Blauw-Wit. De demonstranten hadden mondkapjes op en hielden zich aan de regels van 2 meter afstand houden (in Israël wordt er niet 1,5 meter maar 2 meter aangehouden). Als het al de bedoeling was van Netanjahoe om demonstraties te frustreren is het dat in ieder geval niet gelukt. Een gelijktijdig protest elders in Tel Aviv van ultra-orthodoxen , waar de regels van afstand houden niet in acht werden genomen, kreeg veel minder aandacht, al raakten daar de demonstranten zelfs slaags met de politie.

Proeftuin

Verreweg de meeste kritiek is op de verordening, die het mogelijk maakt voor de Israëlische veiligheidsdienst Sjin Bet, om coronapatiënten te volgen, het zogeheten tracken. De dienst is zeer geoefend in dit tracken, met natuurlijk de Westelijke Jordaanoever en Gaza als proeftuin. De Sjin Bet kan de bewegingen van een patiënt tot twee weken terug nagaan en blijft de patiënt een maand volgen. Daarnaast kunnen ze door het tracken achterhalen met wie de patiënt in contact is geweest. Allereerst worden er vraagtekens gezet bij de inzet van dit paardenmiddel vanwege de inbreuk die het pleegt op de privacy. Op het moment dat de maatregelen werden genomen was er nog geen enkele coronadode in Israël gemeld.

De Franse academicus Oliver Nay bracht onlangs een studie uit met de titel: ‘Can a virus undermine human rights?’ (Kan een virus mensenrechten ondermijnen?) In deze studie stelt hij: ‘Hoewel zulke observatie effectief lijkt voor het controleren van het coronavirus, hebben we geen idee hoe verleidelijk het zal zijn voor overheden om flinke aantallen mensen te blijven volgen in de nasleep van de pandemie.’

 Hoogleraar in de rechten en voormalig juridisch adviseur van het Israëlische leger Oren Gross waarschuwt daarom ook dat: ‘Het is verleidelijk onder het mom van een crisis alle waarden uit het raam te gooien en elke maatregel koosjer te verklaren.’ Gross wijst daarom op het belang van ‘checks and balances’ in een democratie; ‘Je moet er voor zorgen dat als de uitvoerende macht in Israël zulke noodmaatregelen neemt, die in de gaten worden gehouden en gecontroleerd.’

Juist de manier waarop het besluit tot het toekennen van de trackingbevoegdheid aan de veiligheidsdienst tot stand is gekomen is naast de privacyoverwegingen het grootste punt van kritiek. Door zich te beroepen op een oude noodwet, die nog dateert uit de tijd van het Brits Mandaat, hoefde Netanjahoe geen nieuwe wet door de Knesset te loodsen. De Israëlische columnist Yossi Melman betoogde in Middle East Eye dat de Israëlische democratie aan noodbeademing ligt en het land ‘hard op weg is op dezelfde wijze geleid te worden als sommige rechtse wereldleiders als Bolsonaro en Erdogan, hun land leiden.’

In februari waarschuwde de belangrijkste politieke rivaal van Netanjahoe Benny Gantz van de Blauw-Witpartij in de verkiezingscampagne nog voor hetzelfde. Bibi zou de Israëlische Erdogan worden, aldus de ex-generaal. Ondertussen is het dezelfde Gantz die in een regering van nationale eenheid zit met de Likoed van Netanjahoe en hem zo juist langer in het zadel houdt.

Inmiddels zijn de noodmaatregelen zelfs met toestemming van de Knesset verlengt en hoewel er ook Israël nu doden zijn gevallen, blijft het aantal in vergelijking met Europa laag. Zou het tracken van patiënten dan gewoon werken? Er is geen enkele aanwijzing in die richting. Israëlische wetenschappers wijzen erop dat de vergelijking met Europese landen sowieso mank gaat. Epidemioloog Hagai Levine stelt dat Israël nooit op weg was naar een ‘Italiaanse piek.’ Hij en vele beroepsgenoten stellen dat in de buurlanden de cijfers vele malen lager liggen dan in Europa en dat in vergelijking hiermee Israël zelfs hoog ‘scoort.’ Geen van deze landen bracht zoals Israël de bewegingen van zijn burgers zo in kaart, maar ze voerden wel lockdownmaatregelen in. Het enige land in de regio dat wel tot controle van zijn burgers overging, heeft met zelfs met Israël het hoogste percentage Corona-doden.Laat dat land nou toevallig het Turkije zijn van de eerder genoemde Erdogan.