Als er in een land binnen zes maanden twee parlementsverkiezingen worden gehouden, dan moet er intussen wel iets heel ingrijpends zijn gebeurd. Wat kan dat in Israël geweest zijn? Heeft Trump soms zijn ‘Deal van de Eeuw’ gelanceerd en dreigt eindelijk de vrede met de Palestijnen aan te breken? Liggen er plannen op tafel om de diepe kloof tussen rijk en arm te dichten? Staat er wellicht een hervorming van het onwerkbaar geworden partijstelsel op stapel, of ligt er een democratisch project dat moet voorkomen dat de rechtsstaat verloren gaat of dat Israël een theocratie wordt? Nee, de inzet van de verkiezingen van 17 september is van hetzelfde allooi als dat van de stembusgang van 9 april. Ze draaien ook nu weer om de vraag of Benjamin ‘Bibi’ Netanjahoe voor de vijfde keer premier wordt. Lukt dat, dan kan hij er in de Knesset een wet doorjagen die hem immuniteit geeft tegen rechtsvervolging. Lukt dat niet, dan zal Koning Bibi van zijn troon vallen om vervolgens een vernederende gang naar de rechter te maken als verdachte in drie corruptieaffaires.

Opzetje

De vorige verkiezingen waren door Netanjahoe uitgeschreven om hem aan een stevige rechtse meerderheid te helpen die hem een proces moest besparen. Dat opzetje mislukte omdat Avigdor Lieberman dwars lag. Deze voormalige nachtclubuitsmijter bracht het tot Bibi’s kabinetschef en minister, om later zijn gezworen vijand te worden omdat Bibi hem de weg naar de macht consequent versperde. Om aan een parlementaire meerderheid te komen had Netanjahoe de vijf zetels nodig van Liebermans ultrarechtse seculiere partij Jisrael Beitenoe (Israël Ons Huis), waarvan het electoraat voornamelijk bestaat uit mensen van antidemocratische Russische komaf. Lieberman, een seculiere kolonist die allergisch is voor orthodoxe theocraten, wilde hem die zetels alleen geven als eindelijk de dienstplicht voor ultraorthodoxe jongeren zou worden ingevoerd. Netanjahoe is er niet principieel tegen om aan die klaploperij een eind te maken, want als rasechte opportunist en machtspoliticus wordt hij niet gehinderd door principes. Maar hij kon onmogelijk op Liebermans eis ingaan omdat hij dan de steun van de ultraorthodoxe partijen zou verliezen en daardoor nog verder van huis zou zijn. In plaats van zijn formatieopdracht terug te geven aan president Reuven Rivlin – die had immers Bibi’s grote rivaal Benny Gantz van de kersverse partij Blauw-Wit wel eens als kabinetsformateur kunnen aanwijzen – gaf Netanjahoe zichzelf een herkansing door nieuwe verkiezingen uit te schrijven. En daardoor gaat het op 17 september opnieuw over de politieke toekomst van één man, die vastbesloten is om voor de vijfde keer premier te worden. Het vervelende is dat die ene man wel in hoge mate de politieke toekomst van het land bepaalt.

Visie

De grote nationale problemen zijn in de campagne nergens te bekennen. Wie op zoek is naar visie zal die nergens vinden. Geen enkele discussie dus over het bestrijden van het gapende begrotingstekort, noch over de toekomst van de staat en de relatie tussen staat en religie. Evenmin iets over de relatie met de Palestijnen, laat staan over een mogelijke weg naar de vrede, die verder uit zicht is dan ooit. Over vrede wordt domweg niet gepraat. Trumps nog altijd niet onthulde ‘Deal van de Eeuw’ schijnt erop neer te komen dat de Arabische landen de Palestijnen moeten afkopen: ze krijgen geld maar geen eigen staat. Het idee alleen al is de Palestijnen een gruwel, al was het maar omdat het komt van een Amerikaanse president die doorgaat voor de beste vriend die Israël ooit gehad heeft: hij heeft Jeruzalem erkend als hoofdstad van Israël en de Amerikaanse ambassade daarheen verplaatst, de Israëlische soevereiniteit over de Hoogvlakte van Golan erkend en een tweestatenoplossing de nek omgedraaid. Dat plan, áls het ooit gepresenteerd wordt, is dus doodgeboren. Heel symbolisch heeft Jason Greenblatt, een van de architecten van de haast hilarisch klinkende Deal van de Eeuw, begin september ontslag genomen als de Amerikaanse Midden-Oostenonderhandelaar.
Waar het in de campagne dan wel over gaat? Over Netanjahoe, Netanjahoe en Netanjahoe. Over Bibi’s omkooppraktijken, die hij afdoet als een politieke samenzwering van linkse verraders, de media en de rechterlijke macht. Over zijn verwoede pogingen om zijn critici in de media tot zwijgen te brengen. Over de macht achter de troon van Koning Bibi, zijn vrouw Sara – een matrone die door Netanjahoes grootste geldschieters, de Joods-Amerikaanse casinomiljardairs Sheldon en Miriam Adelson, in politieverhoren is afgeschilderd als een ontoerekeningsvatbare corrupte feeks. Over zoon Jair, een flierefluitende twitterende trol die zijn giftige altrightpijlen afvuurt op iedereen die niet ultrarechts is, de vermoorde premier Jitschak Rabin inbegrepen.

Deftige deuren

Netanjahoe voelt zich ver verheven boven zijn mededingers. Op gigantische posters waarop hij staat afgebeeld met Trump, Poetin en Modi laat hij weten dat hij in een ‘aparte competitie’ speelt. Om de kiezers te laten zien dat de deftigste deuren voor hem opengaan maakte hij een op zichzelf zinloos reisje naar Londen voor een bliksembezoekje aan de belegerde premier Boris Johnson. Een ontmoeting vlak voor de verkiezingen met president Poetin is goed mogelijk, want daarmee kan Bibi kiezers van Russische afkomst aftroggelen van Lieberman. Toen er acht dagen voor de verkiezingen in de Knesset geen meerderheid was te vinden voor een wet die het partijvertegenwoordigers zou toestaan te filmen op stembureaus – zogenaamd om onregelmatigheden te voorkomen, in werkelijkheid om de kiezers van de Arabische minderheid af te schrikken om te komen stemmen – riep Netanjahoe dat zijn joodse rivalen samenzweren met de Arabische partijen om de verkiezingen te ‘stelen’. Het gebruik van die term is veelzeggend: Bibi gaat er ongezien van uit dat de overwinning hem van nature toebehoort. Als de langstzittende premier van Israël kan hij zich niet voorstellen dat hij de verkiezingen niet zou winnen.
De vorige keer haalde zowel Likoed als Blauw-Wit 35 zetels. Dat is 26 zetels te weinig voor een absolute meerderheid. Deze keer hoopt Netanjahoe de ontbrekende zetels bij elkaar te harken door het Iraanse gevaar maar weer eens van stal te halen en een beroep te doen op diverse electorale technieken. Hij probeert de Arabische Israëli’s, die toch al nauwelijks meer geloven dat de verkiezingen verbetering zullen brengen, ver van de stembus te houden, wat voordelig zou zijn voor zijn eigen partij. Op de steun van de ultraorthodoxe partijen Sjas (afkorting voor Tora Nalevende Sefardim) en Jahadoet HaTora (Verenigd Tora-Jodendom) kan Bibi blijven rekenen, in ruil voor de nog altijd zeer omstreden vrijstelling van de dienstplicht voor ultraorthodoxen en de garantie dat het opperrabbinaat mag blijven functioneren als een staatje binnen de staat. Het promarihuanapartijtje Zehoet, dat in april de kiesdrempel van 3,25 procent net niet haalde waardoor vier zetels verloren gingen, kreeg van Netanjahoe genoeg beloften om toe te treden tot de Likoed. De demissionaire minister van Financiën Mosje Kalon, leider van het centrum-rechtse partijtje Koelanoe (Wij Allen) dat in de vorige verkiezingen vier zetels haalde, is in de schoot van de Likoed teruggekeerd. De versnippering van rechts kan Netanjahoe kostbare, wellicht beslissende stemmen kosten. Daarom heeft hij de kleine extreemrechtse partijtjes onder druk gezet om zich terug te trekken of zich te verenigen, zodat ze samen over de kiesdrempel kunnen springen om vervolgens hun kunnen springen om vervolgens hun zetels aan een door Bibi geleide coalitie aan te bieden.

Jordaanvallei

Ajelet Sjaked, de ultrarechtse exminister van Justitie, is een ander verhaal. Na haar mislukte avontuur in de verkiezingen van april heeft ze de leiding genomen van een nieuwe formatie, Jamina (Naar Rechts). Netanjahoe haat zijn voormalige medewerkster met een bijbelse haat, maar hij kan niet zonder haar steun. Die heeft hij gekregen met de belofte dat hij als premier alle nederzettingen en het Jordaanvallei zal annexeren. Daarmee zou de vorming van een levensvatbare Palestijnse staat voorgoed onmogelijk worden. Maar zelfs met de steun van Sjaked komt Netanjahoe waarschijnlijk niet aan de 61 zetels.. Daarvoor heeft hij net als in april Lieberman nodig. Die heeft de afgelopen maanden veel aanhang gewonnen dankzij zijn campagne tegen de geprivilegieerde positie van de ultraorthodoxen. Hoe Bibi erin kan slagen om Lieberman aan boord te krijgen zonder dat de ultraorthodoxe partijen er vanaf springen, weet niemand.
Dat betekent niet dat Blauw-Wit favoriet is, want ook voor Gantz zal het een heidens karwei zijn om aan een meerderheid te komen. De Arbeiderspartij, die tijdens haar afglijden naar rechts steeds verder is ingeschrompeld, heeft weinig op met de ex-generaal. De sociaaldemocratische partij Meretz hoopt dat aan haar neergang (vier zetels in de laatste verkiezingen) een eind zal komen dankzij de vorming van het Democratisch Kamp. Dat is een alliantie van Meretz, Democratisch Israël (het nieuwe partijtje van oud-premier en Netanjahoehater Ehud Barak), de Groene Beweging en overlopers uit de Arbeiderspartij, onder wie een van de leiders van de grote sociale protestbeweging van 2011, Stav Sjaffir. Sommigen zeggen dat de Arabische Gemeenschappelijke Lijst van de herenigde vier Arabische partijen een doorslaggevende rol zal spelen, maar Gantz heeft gezegd dat hij hen niet wil. Een Arabische partij heeft nog nooit in de regering gezeten.
Wat gaat er gebeuren als de verkiezingen opnieuw geen meerderheid zullen opleveren? Het aantal scenario’s is legio. De minst slechte oplossing zou een grote coalitie zijn van Blauw-Wit met de Likoed onder een nieuwe leider. Die oplossing is niet geheel ondenkbaar. Maar dan wel over het lijk van Koning Bibi.