Nakba, vrouwen, heimwee en verdriet

Tentoonstelling van Samah Shihadi in het Kunstmuseum van Tel Aviv

Herinneringen van haar familie die tijdens de Nakba werd verdreven zijn een belangrijk thema in het werk van de Palestijns-Israëlische Samah Shihadi, evenals de positie van de vrouw in de Arabische wereld. Onlangs kreeg zij de Chaim Schiff Prijs voor figuratief-realistische kunst en een tentoonstelling in het Museum van Tel Aviv.

Door: Vera Illés

Geboren in een familie van vluchtelingen hoorde de Palestijns-Israëlische kunstenaar Samah Shihadi (1987) als kind telkens weer de verhalen over het dorp in West-Galilea waaruit de familie in de oorlog van 1948 is verdreven. Nog elk jaar herdenken zij samen de Nakba met zang, traditionele maaltijden en het ophalen van herinneringen.
De herinneringen van haar familie, hun heimwee en hun verdriet nemen een belangrijke plaats in op de zwart-witte tekeningen, vaak op groot formaat, van Shihadi. Ze zijn nu ook te zien op haar overzichtstentoonstelling ‘Betoverend’ in het Kunstmuseum Tel Aviv. Een lijst van tentoonstellingen in Israël en de Arabische wereld ging eraan vooraf. Zij is geëerd met belangrijke prijzen, zoals de prestigieuze Chaim Schiff Prijs voor figuratief-realistische kunst die Shihadi in 2018 ontving. Wie de tentoonstelling die tot 2 november te zien is, niet kan bezoeken, kan veel van haar werk vinden op internet. Getekend met potlood of houtskool komen zij ook op het scherm goed tot hun recht. Opvallend is haar vakmanschap dat in stijl, detaillering en afwisseling van licht en schaduw aan oude Europese meesters doet denken.

Shihadi’s tekentalent werd al vroeg opgemerkt en aangemoedigd, ook al was haar omgeving niet vertrouwd met kunst. Zij volgde een opleiding in Oranim tot tekenleraar en haar toekomst leek uitgestippeld – lesgeven, trouwen, kinderen krijgen. Een vrouwenleven zoals de verwachtingen van haar familie en haar gemeenschap haar oplegden en waarin kunstenaarschap slechts een droom kon zijn. Shihadi kwam in verzet en vervolgde haar kunstopleiding aan de universiteit van Haifa. Daar woont zij nog steeds, nog altijd ongetrouwd – een gerenommeerde kunstenaar die van haar werk kan leven. Dat stelt haar familie gerust, vertelde zij in een interview in het Israëlische dagblad Ha’aretz ter gelegenheid van de tentoonstelling: ‘Ik tel nu mee als een van de mannen in de familie.’
Toch voelt zij als Arabische vrouw altijd de spanning die haar opstand tegen de regels met zich meebrengt.. Ondanks haar diepe verbondenheid met de Arabische cultuur, is zij ontworteld, ze hoort niet helemaal meer bij hen, maar ze is ook in de Israëlische samenleving een ‘verdachte vreemdeling’. De manier waarop in de Arabische wereld tegen vrouwen wordt aangekeken en hun aan de man onderworpen positie is, naast het verzamelen en vastleggen van herinneringen aan de Nakba, het andere belangrijke thema in Shihadi’s werk. Beroemde vrouwelijke kunstenaars die evenals zij het vrouwenlichaam in zijn kracht en kwetsbaarheid tot onderwerp van hun kunst maakten – Frieda Kahlo en Georgia O’Keefe – zijn voor haar een belangrijke bron van inspiratie.
Shihadi wordt vaak in een adem genoemd met Fatima Abu-Roomi en Fatma Shanan, haar generatiegenoten onder de Israëlisch-Palestijnse kunstenaars. Hun ‘dubbele’ identiteit, de aandacht voor de positie en het lichaam van vrouwen, zijn ook in het werk van deze kunstenaars de twee belangrijke thema’s. Hun werk bevat een onmiskenbare politieke boodschap ten aanzien van zowel de strijd voor terugkeer als de emancipatie van de Arabische vrouw die ondanks vooruitgang hier en daar, nog altijd op vaak gewelddadige tegenstand stuit. ‘Ik zie verandering,’ zegt Shihadi in het interview, we zwijgen niet langer als we horen dat een vrouw is vermoord. We gaan in protest de straat op. Als ik dat zie, voel ik hoop.’

Titels van de werken, van boven naar beneden:
-‘Moeder en dochter’
-‘Schaduw van het verleden’
-Zonder titel
-Zonder titel
-‘Gezocht’