Pro-Israël? Dan kun je toch niet antisemitisch zijn?
Hella Rottenberg over de innige band tussen NIW, CIDI en Forum voor Democratie

Het was HP/De Tijd dat in het voorjaar van 2020 de bom deed barsten: de app-groepen van de jongerenbeweging van Forum voor Democratie zouden doordrenkt zijn van antisemitisme. Extreemrechtse ideeën werden vrijelijk gedeeld, het nationaalsocialisme werd opgehemeld. De ophef was groot. Partijleider Baudet verklaarde schoon schip te zullen maken en deed het antisemitisme af als een anomalie.

Eind november komt Het Parool met nieuwe aantijgingen. De rest is (recente) geschiedenis: Forum valt uiteen, partijprominenten als Annabel Nanninga en Joost Eerdmans vertrekken, en Baudet – die zegt te vertrekken – blijft aan na een, door hemzelf voorgestelde, gewonnen leiderschapsverkiezing. De beschuldigingen gaan ditmaal verder dan alleen de jongerentak. Ook Baudet zelf, zo verklaren partijprominenten, heeft zich schuldig gemaakt aan antisemitisme. Zo zou hij zich antisemitisch hebben uitgelaten tijdens een diner met de Britse neoconservatieve schrijver Douglas Murray, na de Provinciale Statenverkiezingen in maart 2019.

Voor eenieder, en zeker voor joodse Nederlanders, zouden de alarmbellen al geruime tijd moeten rinkelen, stelt journaliste Hella Rottenberg. De recente onthullingen over Forum voor Democratie zijn immers niet zo nieuw als ze lijken. Al in 2017 werd er in de Volkskrant verslag gedaan van de banden tussen Forum voor Democratie en Erkenbrand, de alt-right beweging die er extreemrechtse denkbeelden op nahoudt, en waar openlijk gefantaseerd wordt over het creëren van een wit, christelijk Europa.

Maar als die alarmbellen al rinkelden, dan werden ze door sommige geledingen van de joodse gemeenschap genegeerd. De stilte van het Nieuw Israëlietisch Nieuwsblad (NIW) en het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI), twee pijlers binnen joods Nederland, was oorverdovend, stelt Rottenberg. De verklaring voor die stilte? De pro-Israël-standpunten van Forum voor Democratie, die door het CIDI en het NIW bijzonder gewaardeerd worden.

Geschoond van antisemitische smetten

Het NIW en het CIDI reageerden op Rottenberg als door een hond gebeten. Beide organisaties wierpen de beschuldiging verre van zich. Zij zouden wel degelijk Forum voor Democratie hebben aangesproken op het antisemitisme in zijn geledingen. Dat de partij een bondgenoot is van Israël (of beter: van de Israëlische regering), deed daarbij niet terzake.

Rottenberg is niet overtuigd. ‘Het is overduidelijk dat er pogingen zijn gedaan, door het NIW en het CIDI, om de partij te schonen van antisemitische smetten. Het was CIDI-directrice Hanna Luden die het in de NRC opnam voor Annabel Nanninga, die jaren geleden uitermate kwetsende tweets over joden en de Holocaust heeft verspreid. Sarcasme, aldus Nanninga. Ze schreef de tweets toen ze nog columniste was en polemieken voerde, vergoelijkte Luden. Het NIW gaf Nanninga twee verder vrij kritiekloze pagina’s om zich te verantwoorden voor haar antisemitische tweets: volgens haar was het allemaal satire, als politica was ze voor de joden, de enige reden waarom de tweets van stal werden gehaald was vanwege de grote verkiezingsoverwinning van Forum in maart 2019 bij de Provinciale Statenverkiezingen.

‘Het NIW geeft aan Nanninga een podium om zich te verdedigen tegen een beschuldiging van antisemitisme. Een links persoon die beschuldigd wordt van antisemitisme én zich niét schaart achter de Israëlische politiek, zou die mogelijkheid om zich te verweren nooit krijgen. Zo iemand zou ook nooit door Hanna Luden worden verdedigd, in tegendeel. Zo iemand zou aan de schandpaal worden genageld.’

‘De vijand van mijn vijand is mijn vriend’

Het CIDI speelt een dubbelrol. Rottenberg: ‘Het zegt een waakhond te zijn tegen antisemitisme, en is tegelijkertijd een lobbygroep voor de Israëlische regering en Israëlisch beleid. Elke Nederlandse politieke partij die zich, naar de maatstaven van het CIDI, pro-Israël opstelt, is de moeite waard om nauwe banden mee te onderhouden. Zelfs als zo’n partij er extreemrechtse en racistische ideeën op nahoudt.’

‘Er heerst binnen het CIDI een “de vijand van mijn vijand is mijn vriend”-gedachte. Realiseer je echter, dat racisme, islamofobie en antisemitisme loten van dezelfde stam zijn. Wat dat betreft ben ik het eens met schrijver Arnon Grunberg, in zijn voordracht op 4 mei, waarin hij zich identificeerde met moslims en zei: dit gaat ook over mij, als jood, als je kijkt naar de manier waarop er gesproken en gedacht wordt over moslims. Je kunt niet voorkomen dat je als jood door extreemrechts als een vreemde minderheid wordt gezien, of dat je opeens wél geaccepteerd wordt als je maar meegaat in de hetze tegen andere minderheden. We zien bij Forum dat pro-Israël-sentiment niet automatisch betekent dat antisemitische denkbeelden verdwijnen. En dat is logisch. Joden passen niet in een ultranationalistisch beeld van extreemrechts waarbij de bevolking wit en christelijk is.’

Partijdigheid NIW en CIDI

De meest felle reactie op Rottenbergs aantijgingen kwam van Esther Voet, hoofdredactrice van het NIW. Ze zegt dat er een half verhaal wordt verteld, en dat het NIW wel degelijk van leer is getrokken tegen Baudet en consorten over vermeend antisemitisme. Zo schreef NIW-adjunct-redacteur Bart Schut in de zomer een commentaar over Baudet dat een felle reactie aan de Forum-voorman ontlokte. Wederom is Rottenberg niet overtuigd. ‘Vanaf 2017 speelt er al een discussie over het onfrisse gedachtegoed van Forum voor Democratie. Pas in de zomer van dit jaar neemt Schut stelling. Een week later krijgt Baudet een hele pagina in het NIW om zijn blazoen op te poetsen, om Schut en anderen te beschuldigen van demonisering en falsificatie. Iemand die beschuldigd wordt van antisemitisme of onjuiste Israël-kritiek, krijgt normaal gesproken nooit de kans van het NIW om zich uitgebreid te verdedigen. Kijk maar naar Raoul Heertje, die zwaar bekritiseerd werd vanwege zijn Israël-serie, die een eenzijdig, te kritisch, verhaal over Israël zou laten zien. Hij heeft een maand lang aan het NIW moeten vragen of een kort verweer van hem geplaatst zou kunnen worden. Dat Baudet zo snel zo uitgebreid gelegenheid krijgt om zijn eigen verhaal te doen, laat de partijdigheid van het NIW zien en de wens Forum als medestander te redden.’

‘Bij het CIDI was dat niet anders. Toen in april de aantijgingen van antisemitisme in HP/De Tijd verschenen, heeft het CIDI meerdere malen achter de schermen hulp aangeboden aan Forum van Democratie om antisemitisme binnen de partij en jeugdbeweging te bestrijden. Trainingen om antisemitisme te herkennen en aan te pakken, een reis naar Holocaust-museum Jad Vasjem in Jeruzalem. De partij zou hierover nadenken, en is vervolgens nooit op het aanbod teruggekomen. Bij mijn weten biedt het CIDI nooit zo’n helpende hand bij organisaties die beschuldigd worden van antisemitisme. Toen nieuwe beschuldigingen de ronde deden, heeft het CIDI wederom niets in het openbaar gezegd, maar de klokkenluiders binnen Forum voor Democratie doorgestuurd naar de krant. En nu zegt de lobbygroep op de joodse nieuwssite Jonet, en dat vind ik het toppunt van hypocrisie, dat ze hopen dat de maatschappij geflirt met extremistisch gedachtegoed serieus neemt, en dat uitspraken die naar antisemitisme hinten niet afgedaan kunnen worden als ironie of humor. Nou dat flirten – dat slaat toch ook op het CIDI zelf.’ Een stuk of vijf medewerkers van het CIDI waren ook actief in Forum. Een aantal heeft na de ontmaskering van Baudet spijt geuit dat ze “joodse propagandisten” van Forum zijn geweest. Een van hen, Samuel de Jong, die vroeger ook voor CIDI werkzaam was, is zelfs nu nog Baudet trouw gebleven. Hij is zijn nieuwe woordvoerder.’

CIDI speelt kwalijke dubbelrol

‘Voet en Schut trekken het NIW naar rechts. Ze zijn meningsvormend, er is weinig plek voor tegengeluiden of nuance. Die keuze kun je maken, als weekblad. Wat het CIDI doet, is kwalijker. Zij monitoren antisemitisme. Die taak dient niet te worden vervuild door Israël-activisme. De antennes van het CIDI zijn slecht afgesteld op racisme en antisemitisme als het gaat om organisaties die het Israëlische beleid steunen en ze zijn vaak te scherp afgesteld als het gaat om critici van Israël. Het demasqué van Baudet als antisemiet bewijst dat lobbyen voor Israël en monitor zijn voor antisemitisme in Nederland niet samengaan. Het CIDI zou zich moeten beperken tot zijn Israël-activisme. CIDI is niet betrouwbaar als waakhond van antisemitisme. Dat lijkt me niet wenselijk voor de joden in Nederland.’

Een oplevend pro-Israël-sentiment binnen rechtse partijen kan als effect hebben dat het antisemitisme in die gelederen vermindert. Het is een claim die je nogal eens hoort ter rechterzijde. Rottenberg heeft haar twijfels. ‘Je ziet simpelweg dat het niet zo werkt. Baudets partij spreekt zich voortdurend uit voor Israël. Forum werd door het CIDI bestempeld als een van de meest pro-Israëlische partijen, voor wie je kon stemmen als Israël je aan het hart ging. Maar het idee van de jood als vreemdeling is bij zulke ultranationalistische partijen nooit ver weg.’

‘Wees je ervan bewust dat ultrarechtse partijen zich proberen te ontdoen van de smet van het verleden, van het nazisme en fascisme. Sommige zijn de meest fanatieke, meest luide sympathisanten van Israël en de Israëlische politiek. Niet omdat ze zo van joden houden, maar omdat de Israëlische politiek nationalistisch, militaristisch en anti-islam is. Israël als voorpost tegen de islam. Dat zorgt voor steun onder joden in de diaspora, althans onder die joden die zich sterk met de politiek van Israël identificeren. Uit een pro-Israël- en anti-islam-mindset, en uit angst voor aanslagen zoeken deze joden steun bij partijen als de PVV en Forum.’

Antisemitisme op links

Sommige joden vergoelijken dat verbond, omdat zij een sterker, sluimerend antisemitisme, verhuld in antizionisme en kritiek op Israël, ervaren binnen linkse partijen en onder linkse kiezers. Rottenberg erkent dat ook daar antisemitisme te vinden is. ‘Je moet het daar over hebben. Er worden uitspraken gedaan of er zijn gedragingen die antisemitisch zijn, onder het mom van Israël-kritiek en zionisme-kritiek. Dat is soms verweven met elkaar. Maar als je je alleen dáár op richt, dan zie je maar een deel van het reële antisemitisme dat er is.’ In haar repliek verweet Esther Voet Rottenberg een gebrek aan aandacht voor dit antisemitisme op links. Waar was haar aandacht voor het antisemitisme van de Britse oud-Labourleider Corbyn? Rottenberg zucht. ‘Dat verwijt vind ik niet terzake doend. Feit is, dat ik de afgelopen jaren me überhaupt niet heb laten horen over antisemitisme, rechts, midden of links. Het was niet mijn onderwerp. Ik heb me de afgelopen tijd echter verbaasd over de opstelling van het CIDI en het NIW. Zo’n verwijt van Voet is vooral een bliksemafleider.’

Al met al hoopt Rottenberg dat joodse organisaties een andere weg zullen inslaan ‘Zoek de verbinding met andere minderheden, ook met moslims. Bestrijd antisemitisme vanuit die verbinding. Sta samen op tegen racisme, antisemitisme en islamofobie. Dat zou mijn keuze zijn.’