‘Wij zullen de hoeksteen van de democratie worden,’ schreef de Arabisch-Israëlische politicus Ayman Odeh op 22 september 2019 in The New York Times. ‘Arabisch Palestijnse burgers kunnen de koers van Israël niet eigenhandig veranderen, maar verandering is onmogelijk zonder onze steun.’ Aanleiding voor deze grote woorden was de overwinning die Odeh eerder die week behaalde in de Israëlische verkiezingen. Zijn partij, de Verenigde Lijst, won dertien zetels. Indrukwekkend, voor een partij wier electoraat nagenoeg beperkt is tot het Arabische bevolkingsdeel van Israël.
De Verenigde Lijst is op slag de derde partij van het land geworden. Terwijl de opkomst van Arabische kiezers in de eerdere verkiezingen dit jaar, in april, nog onder de 50 procent lag, was deze nu boven de 60 procent. De eerste keer deden de Arabische partijen verdeeld in twee blokken mee, terwijl ze zich nu hadden verenigd. Dat verschil vertaalde zich direct in extra zetels. Nog voor de officiële resultaten binnen waren – in Israël duurt dat altijd een paar dagen – prees Ayman Odeh het Arabische publiek voor zijn ‘grote prestatie’.

Interne verschillen

Doorslaggevend voor de verkiezingen van september was het feit dat vier Arabische partijen met elkaar samen werkten. De Verenigde Lijst is een samenwerking tussen de partijen Hadasj, Ta’al, Balad en Ra’am, met Hadasj-leider Ayman Odeh aan het hoofd. Deze samenwerking is allesbehalve vanzelfsprekend. Hoewel de vier partijen allemaal het Arabische bevolkingsdeel vertegenwoordigen, liggen ze ideologisch ver uit elkaar.
Hadasj ontstond in 1977 toen de Arabisch-Israëlische Communistische partij Rakach van naam veranderde in de aanloop naar de verkiezingen van dat jaar. De partij heeft nog altijd een links en seculier karakter. De partij pleit steevast voor samenwerking tussen joden en Arabieren. Dat blijkt ook uit het feit dat er, in het verleden en nog steeds, ook een enkele jood deel uitmaakt van de partij. Avraham Burg bijvoorbeeld, voormalig voorzitter van de Knesset, maakt sinds 2015 deel uit van de partij.
Ook Ta’al, opgericht en geleid door Ahmad Tibi sinds 1996, is een seculiere partij. Tibi is een bekende naam voor veel joodse Israëli’s. Dit komt niet alleen door de toevallige gelijkenis met Netanjahoe’s alom bekende bijnaam Bibi, maar ook doordat Ahmad Tibi adviseur was van Jasser Arafat ten tijde van de Oslo-akkoorden. Hoewel de meningen over die periode ver uiteenlopen, ligt zij in Israël vers in het geheugen. Het is niet toevallig dat Netanjahoe de leus ‘het is Bibi of Tibi’ regelmatig heeft herhaald om het Israëlische publiek bang te maken.
Balad is een heel ander soort partij: eveneens seculier, maar met een radicale, Arabisch- nationalistische insteek. Wat betreft samenwerking met joodse Israëli’s houdt Balad er andere ideeën op na dan Hadasj en Ta’al. De partij werd opgericht door Azmi Bisjara, die tegenwoordig in Qatar verblijft maar ervan verdacht wordt nog steeds invloed op de partij uit te oefenen. Deze invloed liet zich goed zien rond de verkiezingen van 2015. Ook toen waren de Arabische partijen verenigd in één lijst. De mogelijkheid diende zich toen aan om samen te werken met Meretz, de meest linkse van de joods-Israëlische partijen, wat het links-Arabische blok tot twee extra zetels op zou leveren. Terwijl de andere Arabische partijen akkoord waren hield Balad deze samenwerking tegen. In onder andere Jediot Achronot werd gesuggereerd dat deze beslissing vanuit Qatar werd gedicteerd.
Ten slotte maakt ook Ra’am, enigszins verwarrend de Verenigde Arabische Lijst geheten, deel uit van de Verenigde Lijst. Ra’am heeft een religieus karakter, en vertegenwoordigt de armste delen van de Arabische bevolking. Met name onder Bedoeïenen doet Ra’am het goed.

De paradox van de Arabische partijen

Binnen de vier partijen lopen de ideeën van verschillende Arabische politici nog verder uiteen. De Verenigde Lijst bevat islamisten, communisten, feministen, liberalen, enzovoorts. Toch zijn de partijen het ruwweg eens over het standpunt dat Israël zich moet terugtrekken naar de grenzen van 1967, en zo een volwaardige twee-statenoplossing mogelijk moet maken. Ook pleiten ze voor gelijke rechten voor het Arabische bevolkingsdeel en, in sommige gevallen, voor het recht op terugkeer van Palestijnse vluchtelingen.
Deze standpunten vormen de kern van de Arabisch-Israëlische politieke zaak. Ayman Odeh’s pleidooi in The New York Times zei het al, de Verenigde Lijst vertegenwoordigt Arabische Palestijnse burgers. Het Palestijns nationalistische element is onmiskenbaar. Dat heeft iets paradoxaals: de partijen vertegenwoordigen in zekere zin een natie binnen het democratische systeem van een andere natie.
Deze kwestie is problematisch voor Arabisch-Israëlische politici. Ze moeten steeds een middenweg vinden tussen de Knesset aan de ene kanten politiek activisme aan de andere kant. Ook in april werd er door bepaalde Palestijnse activisten opgeroepen tot een boycot van de Israëlische politiek als geheel. Dat deed de resultaten van de Arabische partijen geen goed. Daarom lag het voor de hand om in september met een duidelijke, eensgezinde boodschap te komen.
De speerpunt van de campagne van de Verenigde Lijst was, net als voor vele andere partijen, het omverwerpen van de regering Netanjahoe. De premier heeft zich de afgelopen jaren tot kwelgeest van het Arabische bevolkingsdeel ontwikkeld. Vorig jaar voerde hij een controversiële wet in, waarbij de status van Arabische Israëli’s als tweederangs burgers wettelijk werd vastgelegd. Dit jaar verkondigde hij nog dat de Arabieren ‘ons (joodse Israëli’s, red.) willen vernietigen’. In april bleven de Arabische kiezers veelal thuis, deels onder druk van intimiderende woorden van Netanjahoe. Dit keer stemden ze wel, om met diezelfde Netanjahoe af te rekenen.
Ook besteedde de Verenigde Lijst dit keer relatief weinig aandacht aan de grote kwesties, zoals de bezetting en het recht van terugkeer voor Palestijnse vluchtelingen. In plaats daarvan draaide de campagne om kleinere thema’s, dichter bij het gewone leven van Arabische Israëli’s: het verbeteren van de veiligheid en de voorzieningen in Arabische wijken en steden.

Aanbeveling

Door de nadruk te leggen op lokale onderwerpen is de Verenigde Lijst zijn paradoxale verhouding met de Israëlische democratie deze keer uit de weg gegaan. Toen bleek dat Benny Gantz, Netanjahoes directe tegenstander in de verkiezingen, goede kans maakte om de volgende premier te worden, volgde een nieuw teken van toenadering door de Arabische partijen. Lijsttrekker Ayman Odeh beval Gantz officieel aan als nieuwe premier. Maar één keer eerder spraken de Arabische partijen op die manier hun vertrouwen in een joodse politicus uit: dat was in Yitzhak Rabin, in 1992.
Deze beslissing werd door sommigen verwelkomd, maar door anderen bekritiseerd. De Balad-partij koos ervoor Gantz niet voor te dragen als premier. Mtanes Shehadeh, leider van Balad, sprak zich uit tegen Odeh in Ha’aretz. ‘Hoe graag we Netanjahoe ook zouden zien vertrekken, we willen daarvoor niet onze steun geven aan iemand die nauwelijks beter is,’ was de strekking van Shehadeh’s betoog. Daarbij verwees hij naar Gantz’ recente verleden als legerleider, onder andere tijdens de Gaza-oorlog van 2014.
Journalist Yara Hawari keerde zich in Foreign Policy ook tegen de beslissing van de Verenigde Lijst om Gantz te steunen. De Arabische partijen hebben zich volgens haar vergist in Benny Gantz, die het nooit voor de Arabische Israëli’s op zou nemen. In hun zoektocht naar politieke inspraak hebben de Arabische partijen volgens Hawari hun primaire doel verloochend, namelijk de vertegenwoordiging van Palestijnen, zowel binnen als buiten de grenzen van Israël.
Ayman Odehs beslissing om Gantz te steunen werd ingegeven door de hoop dat hij het verschil zou kunnen maken. Een regering zonder Netanjahoe aan het hoofd is in zijn ogen een groot offer waard. Maar ondanks de goede resultaten van de Arabische partijen in deze verkiezingen, inspraak zullen ze niet voor terug krijgen. Hoe de nieuwe regering van Israël er uit gaat zien is op dit moment nog onduidelijk, maar één ding is zeker: de Arabische partijen zullen opnieuw veroordeeld zijn tot een rol aan de zijlijn.