De negen levens van Netanjahoe
De hele Israëlische democratie draait nog maar om een man: ‘zonnekoning’ Benjamin Netanjahoe. Niets schuwt hij voor zijn overleving, nieuwe verkiezingen, speciale wetgeving, verdachtmakingen en intimidatie. Toch lijkt het politieke einde van Netanjahoe nabij, betoogt Jan van der Putten, zijn val zal hij uiteindelijk te wijten hebben aan de kuilen die hij zelf heeft gegraven.
Al maanden tolt de Israëlische politieke carrousel rond, en hoe langer die mallemolen blijft draaien, hoe meer het land wordt lamgelegd. Het hele circus van verkiezingen, mislukte kabinetsformatie, nieuwe verkiezingen en nieuwe mislukkingen is geen reclame voor de democratie. Deze pijnlijke, onwaardige vertoning zou Israël bespaard zijn gebleven als het niet zou zijn gegijzeld door één man, die het land al jarenlang naar zijn hand zet.
Allang voordat Benjamin ‘Bibi’ Netanjahoe de langstzittende premier van Israël werd, paste hij de beroemdste uitspraak van de Zonnekoning op zichzelf toe: l’État, c’est moi. Wie tegen hem is, is tegen Israël. Hij acht zich boven de wet verheven. En nu nadert een proces waarin hij van ernstige wetsovertredingen wordt beticht. Dat de staat hem ter verantwoording roept is voor hem onduldbaar. De verdachte verklaart zichzelf volmaakt onschuldig en roept zich tot slachtoffer uit van een politieke vervolging. Degenen die hem van corruptie verdenken – politierechercheurs, aanklagers, journalisten, kritische politici, zelfs voormalige vrienden – schildert hij af als linkse, dus gevaarlijke figuren, zelfs als staatsvijanden. Die zouden een ongekende heksenjacht tegen hem hebben ontketend om hem ten val te brengen – een draaiboek dat zijn vermeende vriend Donald Trump rechtstreeks van hem lijkt te hebben gekopieerd.
Meestermanipulator
Naarmate de verdenkingen tegen hem groeiden en de bewijzen van zijn schuld zich opstapelden, begonnen de uitwijkmogelijkheden voor de meestermanipulator zich te vernauwen. Ten slotte zag hij maar één manier om een proces te ontlopen: zo snel mogelijk het parlement een wet laten aannemen die de premier immuniteit verleent. Daarvoor moet hij natuurlijk wel over een parlementaire meerderheid beschikken. Die heeft hij niet meer sinds Avigdor Lieberman in november vorig jaar opstapte als minister van Defensie en zijn partij uit de regeringscoalitie terugtrok, zogenaamd uit protest tegen te slap optreden tegen Hamas. Daarmee raakte Netanjahoe zijn parlementaire meerderheid kwijt, en dus ook de reddingsboei van een immuniteitswet. Maar geen nood, rekende Bibi zichzelf voor, ik ontbind het parlement, schrijf nieuwe verkiezingen uit en knutsel daarna een nieuwe rechtse coalitie in elkaar. Misgerekend. De verkiezingen van april liepen uit op een patstelling.
Netanjahoe dacht deze te doorbreken met nieuwe verkiezingen, maar het resultaat in september was hetzelfde als in april: een impasse. Geen meerderheid dus voor Bibi’s Likoed-partij en zijn radicaal-rechtse en ultraorthodoxe bondgenoten, en evenmin voor een coalitie rond zijn belangrijkste tegenspeler Benny Gantz van Blauw en Wit. President Rivlin probeerde een grote coalitie tussen de partijen van de twee kemphanen tot stand te brengen, maar kemphaan Gantz wil wel met de Likoed in zee maar niet met haar door schandalen geplaagde leider. Daarop begonnen geruchten aan te zwellen over een putsch binnen de Likoed die een nieuwe leider – Bibi’s grote rivaal Gideon Sa’ar? – aan de macht zou brengen en een grote coalitie mogelijk zou maken.
De enige grote verkiezingsverrassing was slecht nieuws voor de ontluisterde Israëlische zonnekoning: de door hem ontketende intimidatiecampagne tegen de Palestijnse Israëli’s bleek een boemerang, die van de verenigde Arabische partijen het op twee na grootste politieke blok maakte. En zo lijkt, donderslagen bij heldere hemel voorbehouden, het ondenkbare onafwendbaar te worden: het politieke einde van Benjamin Netanjahoe. En dat zal hij dan niet aan zijn politieke vijanden, maar uitsluitend aan zichzelf te wijten hebben. Daarom is het de moeite waard een kijkje te nemen in de kuilen die hij voor zichzelf heeft gegraven.
Degenen die hem van corruptie verdenken – politierechercheurs, aanklagers, journalisten, kritische politici, zelfs voormalige vrienden – schildert hij af als linkse, dus gevaarlijke figuren, zelfs als staatsvijanden.
Statiegeld
Rond Netanjahoe en zijn vrouw Sara hangt al sinds jaren de geur van corruptie. Er doen veel verhalen de ronde over gesjoemel en smijterij met staatsgelden. Eind 2016 gelastte de procureur-generaal Avichai Mandelblit een strafrechtelijk onderzoek naar de verdachte handel en wandel van de premier. Bibi vatte dat besluit op als verraad, want Mandelblit was zijn kabinetssecretaris geweest en had zijn hoge baan bij justitie aan hem te danken. Die benoeming was een onderdeel geweest van het offensief van de laatste kabinetten-Netanjahoe om de rechterlijke macht ondergeschikt te maken aan de regering.
Terwijl het politieonderzoek vorderde waren het aanvankelijk vooral de fratsen van Sara die de aandacht opeisten. Deze bazige dame, volgens insiders de macht achter de troon van Koning Bibi, gaf graag geld uit zolang het niet van haar was – als ze het al niet in eigen zak stak. Ze koeioneerde haar personeel en hield soms hun loon achter. Ze streek het statiegeld op van de wijnflessen die tijdens officiële diners waren leeggeschonken. Ze bestelde op staatskosten maaltijden in dure restaurants, terwijl de residentie van de premier zelf over een keuken beschikt. Hoewel zij volgens haar trouwe echtgenoot volmaakt onschuldig was, trof ze in juni van dit jaar een schikking om een proces te ontlopen. Met het vonnis dat ze 55 duizend sjekel (14.300 euro) aan de staat moet terugbetalen is ze er genadig afgekomen.
Strafrechtelijk onderzoek
Sara’s pekelzonden vallen in het niet bij de doodzonden waarvan haar man wordt verdacht. Na langdurig onderzoek, waarin minstens drie voormalige vertrouwelingen van Netanjahoe tegen hem getuigden, beval de politie de procureur-generaal aan een strafrechtelijk onderzoek naar Bibi’s dubieuze daden te beginnen. In februari van dit jaar nam Mandelblit die aanbeveling over. Maar eerst had de verdachte recht op een hoorzitting, waarop zijn advocaten mochten proberen de procureur-generaal op andere gedachten te brengen. Na veel getouwtrek vond begin oktober een vierdaagse hoorzitting plaats. De advocaten waren vol vertrouwen dat ze hun cliënt de vernedering van een proces konden besparen. Ze staan daarin praktisch alleen. De komende weken wordt Mandelblits definitieve beslissing verwacht om Netanjahoe aan te klagen voor drie delicten: omkoperij, fraude en vertrouwensbreuk. Het gaat om drie verschillende zaken, bekend als Zaak 1000, Zaak 2000 en Zaak 4000.
Zaak 1000 is de eenvoudigste van de drie. Netanjahoe wordt ervan beschuldigd dat hij van twee miljardairs Cubaanse sigaren, champagne en juwelen heeft gekregen ter waarde van bijna driehonderdduizend dollar. De gulle gevers waren de Israëlische Hollywood-producer Arnon Milchan en de Australische zakenman James Packer, bij wie Netanjahoes zoon Jair, zelf het middelpunt van menig schandaal, kind aan huis was. De premier en zijn vrouw zouden hen regelmatig hebben laten weten wanneer ze weer sigaren, champagne of juwelen nodig hadden. Volgens Bibi is het geen misdrijf om geschenken van vrienden te accepteren. Volgens de aanklagers is het dat wel wanneer je voor zo’n vriend visumproblemen oplost, hem helpt op de Israëlische mediamarkt of met een speciale wet komt die hem bij zijn hervestiging in Israël grote belastingvoordelen zou opleveren.
Zaak 2000 gaat over Netanjahoes obsessie met zijn imago. Hij heeft een gloeiende hekel aan kritische media. Zijn pogingen om ze een toontje lager te laten zingen getuigen van grote inventiviteit. Een meesterzet was de oprichting in 2007 van het dagblad Israel Hajom (Israël Vandaag), dat hem heel vriendelijk gezind is en voor hem onwelkome feiten niet of nauwelijk vermeldt. Geen wonder: de geldschieters van deze gratis krant waren de joods-Amerikaanse casinomagnaat Sheldon Adelson en zijn vrouw Miriam, de rijkste vrouw van Israël. Adelson is grootfinancier van zowel Donald Trump als Benjamin Netanjahoe. In 2010 moest Jediot Achronot Laatste Nieuws) haar positie van grootste krant van Israël overdragen aan Bibi’s spreekbuis. Maar de kritische toon van Jediot bleef Netanjahoe een doorn in het oog.
Vertrouwensbreuk
Er zijn urenlange geluidsopnamen van onderhandelingen tussen de premier en de uitgever van de krant, Arnon Mozes. De deal zou bestaan uit een uitruil: Jediot zou haar anti-Bibitoon matigen en Netanjahoe zou met een wet komen die de oplage van Israel Hajom zou beperken. Procureur-generaal Mandelblit wil de premier van vertrouwensbreuk beschuldigen en Mozes van omkoping. Bibi’s advocaten houden vol dat er alleen maar gepraat is en verder niets. Een interessante voetnoot is dat de liefde van de Adelsons voor de Netanjahoes flink is bekoeld. Sheldon en Miriam zijn door de politie als getuigen gehoord. Van de vrouw van de premier lieten ze niets heel: Sara, zeiden ze, beslist alles, ze probeert ons cadeaus af te persen en is stapelgek.
Zaak 4000 is de ernstigste van de drie en voor Netanjahoe de neteligste. Opnieuw gaat het om Bibi’s mediagevoeligheid. Het Israëlische telecommunicatieconcern Bezeq zou dankzij de premier hebben geprofiteerd van gunstige regelingen die honderden miljoenen dollars waard waren. In ruil zou de drukbezochte nieuwssite van Bezeq, Walla, vriendelijk hebben bericht over Netanjahoe en zijn familie. In deze zaak werden twee naaste medewerkers van Bibi gearresteerd. In een proces zullen ze als kroongetuigen optreden. Gearresteerd zijn ook topbestuurders van Bezeq en journalisten van Walla.
Maar waar is Zaak 3000? Die is nog in onderzoek. Ze gaat over de frauduleuze aankoop bij het Duitse concern ThyssenKrupp van drie onderzeeërs en vier korvetten, die de Israëlische marine niet eens nodig had. Netanjahoe is in deze zaak (nog) geen verdachte, maar zijn neef David Sjimron wel. Deze is niet alleen de vertegenwoordiger van ThyssenKrupp in Israël, maar ook de huisadvocaat van zijn neef de premier, de man die tot alles bereid is om niet te vallen in de corruptiekuilen die hijzelf heeft gegraven.
Blijf op de hoogte.Schrijf u in voor de maandelijkse nieuwsbrief: